در صورتی که یک قرارداد باطل باشد،آثار اصلی و به تبع آن، آثار فرعی قرارداد به وجود نمی‌آید و هیچ‌یک از دوطرف نمیتواند طرف دیگر را براساس آن قرارداد، به انجام تعهدات مربوط به قرارداد باطل وادار کند.
«قرارداد» منعقد شده بین دو طرف در چه صورتی باطل می‌شود؟
در صورتی که یک قرارداد به صورت صحیح منعقد شود، تمام آثار اصلی و فرعی مربوط به آن نیز به صورت کامل ایجاد می‌شود و پس از آن برای طرفین حقوق و تکالیف خاصی به‌وجود میآید.
در نتیجه اگر هریک از آن ها به تکالیف خود در مقابل طرف دیگر عمل نکند، شخصی که متضرر شده است میتواند به دادگاه مراجعه و با استناد به قرارداد از محکمه بخواهد که طرف قرارداد را مجبور به انجام تعهدات قراردادی خود کند.
در صورتی که یک قرارداد ابطال شود، آثار اصلی و به تبع آن، آثار فرعی قرارداد به وجود نمی‌آید و هیچ‌یک از دوطرف نمیتواند طرف دیگر را براساس آن قرارداد، به انجام تعهدات مربوط به قرارداد باطل شده وادار کند. قرارداد باطل شده قابل استناد نیست و نمی‌توان با استناد به آن ادعایی را مطرح یا در مراجع قضایی دعوایی را اقامه کرد.در مجله پیام دلتا عواملی که باعث بطلان یک قرارداد می‌شوند، مورد بررسی قرار گرفته شده است. با ما همراه باشید.
1. فقدان قصد
اعمال حقوقی برای آنکه انجام شوند و آثار قانونی خود را به وجود آورند، نیازمند قصد هستند. در واقع شخصی که قراردادی را منعقد می‌کند، هم باید انجام یک معامله و هم ایجاد آثار مربوط به آن معامله را بخواهد. بنابراین اگر شخصی، دیگری را به انجام یک معامله مجبور کند، در این حالت با توجه به اینکه شخص در انجام دادن معامله مجبور بوده است، طبق قانون به‌طور کلی قراردادی هم واقع نشده و در واقع معامله باطل است. یکی دیگر از مواردی که در آن به علت نبود قصد، معامله باطل است، معاملات صوری است. منظور از معامله صوری حالتی است که افراد در ظاهر معامله‌ای را امضا می‌کنند اما در واقع قصد ندارند که آثار مربوط به آن معامله رعایت و اجرا کنند.
۲. فقدان اهلیت
اهلیت به معنای صلاحیت و شایستگی است. همه‌ی انسان‌ها هنگامی که متولد می‌شوند، شایستگی و توانایی داشتن حق را دارند اما برای آنکه بتوانند حقوق خود را اعمال کنند باید شرایط خاصی داشته باشند که مهمترین آنها عبارت است از عقل، بلوغ و رشد. در واقع منظور از اهلیت، داشتن همین سه ویژگی است. بنابراین شخصی که صغیر باشد یعنی به سن بلوغ نرسیده باشد و شخصی که عاقل نباشد و به عبارت بهتر دیوانه باشد، معامله‌ای که انجام می‌دهد باطل خواهد بود. همچنین قراردادهای شخص سفیه (نادان ،شخصی که نتواند هم‌چون یک انسان معقول امور مالی خود را اداره کند) در خصوص امور مالی، باطل است.
۳. نامشروع بودن هدف معامله
هر قراردادی با هدف خاصی منعقد می‌شود و این هدف، متفاوت است. یک نفر خانه‌ای را میخرد تا در آن سکونت کند و دیگری خانه‌ای میخرد تا آن را اجاره دهد. هیچ ضرورتی ندارد که دوطرف هدف خود از انجام معامله را در آن ذکر کنند اما اگر هدفی در قرارداد ذکر شود، باید مشروع باشد. بنابراین اگر شخصی خانه‌ای میخرد، ضرورتی ندارد اعلام کند که برای چه منظوری آن را خریداری می‌کند اما اگر بخواهد هدف خود را اعلام کند، این هدف باید مشروع باشد. در نتیجه اگر طرف های معامله یا یکی از آنها در انعقاد قرارداد در پی تحقق هدفی نامشروع باشند و این هدف نامشروع را در قرارداد خود بیان کنند، این قرارداد باطل خواهد بود.
۴. معین بودن مورد معامله
هر معامله‌ای یک موضوع دارد که به آن، مورد معامله گفته می‌شود. موضوع معامله گاه یک عمل و گاه یک مال است؛ یعنی در اثر یک قرارداد، گاه برای دو طرف تعهدی برای انجام یک کار به‌وجود میآید و گاه تعهد برای تسلیم مال ایجاد می‌شود. موضوع معامله خواه تعهد به انجام یک کار باشد و خواه تعهد به تسلیم مال، باید خالی از ابهام و معلوم باشد. در غیر این صورت معامله باطل خواهد بود.
موارد چهارگانهای که ذکر شد اختصاص به یک قرارداد ندارد و در خصوص تمام قراردادها و معاملات صدق می‌کند. این ها قواعدی هستند که در تمام قراردادها عمومیت دارند اما باید به این نکته توجه کرد که موارد بطلان قرارداد به موارد ذکر شده محدود نمی‌شود. در واقع با توجه به اینکه هر قرارداد علاوه بر قواعد عمومی دارای چندین قواعد اختصاصی نیز هست، ممکن است در آن قواعد اختصاصی قانونگذار به‌صورت خاص مورد دیگری را به‌عنوان عاملی که موجب بطلان قرارداد می‌شود، بیان کند.
همچنین بخوانید:
جواز کسب و مراحل دریافت آن
به کارگیری کودکان جرم است؟
اکراه در عقد نکاح و تصمیم قانونگذار
